Καλντερόν ντε λα Μπάρκα, Πέντρο

(Pedro Calderόn de la Barca y Henao, Μαδρίτη 1600 – 1681). Ισπανός θεατρικός συγγραφέας. Γεννημένος σχεδόν σαράντα μετά τον Λόπε ντε Βέγκα και είκοσι μετά τον Τίρσο ντε Μολίνα, ο Κ. καταλαμβάνει στο πλουσιότατο τόξο της θεατρικής παραγωγής του ισπανικού χρυσού αιώνα την υψηλότερη θέση στην ψυχολογική ερμηνεία και στο ύφος. Το έργο του σημαδεύει την ωριμότητα του αντιμεταρρυθμιστικού πνεύματος και της τεχνοτροπίας του μπαρόκ. Ξεκίνησε από τα νεανικά του χρόνια εκκλησιαστικές σπουδές κοντά στους ιησουίτες στη Μαδρίτη, στην Αλκαλά και στη Σαλαμάνκα, τις οποίες όμως διέκοψε το 1620 για να ασχοληθεί με το θέατρο. Μεταξύ 1623 και 1625 ταξίδεψε στη Φλάνδρα και στην Ιταλία. Δέκα χρόνια αργότερα έλαβε μέρος στον πόλεμο της Καταλονίας (1640), χειροτονήθηκε ιερέας και εγκαταστάθηκε στο Τολέδο· τα τελευταία χρόνια της ζωής του επέστρεψε στη Μαδρίτη. Η δραματουργική παραγωγή του Κ. είναι πλούσια, αν και αρκετά πιο περιορισμένη από την παραγωγή του Λόπε ντε Βέγκα. Έχουν διασωθεί 120 δράματα (ιστορικά, μυθολογικά, θρησκευτικά, ιπποτικά και ηθογραφικά), 80 άουτο (αλληγορικά θρησκευτικά έργα με ηθικοπλαστικό χαρακτήρα) και περίπου 25 μικρότερα έργα του. Τα θέματα που τον ενέπνευσαν δεν ήταν καινούργια σε σχέση με την προγενέστερη θεατρική παραγωγή. Στο έργο του παρουσιάζεται η ίδια θεματογραφία που αγαπούσε ο Λόπε ντε Βέγκα, αλλά με μια ουσιώδη μεταβολή. Ενώ στη μεγάλη ποικιλία προσώπων, καταστάσεων και αισθημάτων του θεάτρου του Λόπε ντε Βέγκα ήταν φανερή η αντανάκλαση ενός ορμητικού και δυναμικού πολιτισμού και ο απόηχος της καστιλιάνικης εποποιίας, στον Κ. υπάρχει μόνο ένα έμμεσο και εγκεφαλικό ενδιαφέρον για τους χαρακτήρες και την πλοκή, για το ατομικό πάθος και τα λεπτά αισθήματα. Όλα χαρακτηρίζονται από έναν λεπτό και εύγλωττο πεσιμισμό, από μια διεισδυτική αίσθηση θανάτου, που μαρτυρεί την αναδίπλωση μιας κοινωνίας στον εαυτό της. Σε αυτό τον διαφορετικό τρόπο επεξεργασίας της δραματικής ύλης αντιστοιχεί μια νέα δομή και μια νέα σκηνική τεχνική· ο αριθμός των προσώπων περιορίζεται (παράδειγμα ο Αλκάλντε ντε Θαλαμέα δοσμένος από τον Λόπε και τον Κ.), η πλοκή ορισμένων κωμωδιών με θέμα τη ζηλοτυπία και την τιμή γίνεται πιο σφιχτή και στιλιζαρισμένη –Ο γιατρός της τιμής του (1635), Ζήλεια το μεγαλύτερο τέρας (1637), Στηνκρυφή προσβολή, κρυφή εκδίκηση (1637)–, τα διακοσμητικά στοιχεία γίνονται περισσότερα. Αν και γεμάτες συμβολισμό και καθολικότητα, οι κυριότερες μορφές των δραμάτων του Κ. φαίνεται να αφήνονται εύκολα στη ροή των αντιφατικών και ασταθών ανθρώπινων παρορμήσεων, δίνοντας αφορμή σε μια πιο έντονη σκηνική δράση με περισσότερα απρόοπτα και με περισσότερη φαντασία. Αντιπροσωπευτική είναι η μορφή του Σιγισμούνδου, ήρωα του αριστουργήματος του Κ. Η Ζωή είναι όνειρο (1635), όπου πραγματεύεται το δράμα της μοίρας του ανθρώπου, της προσωρινότητας της ζωής, της κρίσης συνείδησης του ατόμου που δημιουργείται από την κρίση ενός ολόκληρου πολιτισμού και, τέλος, του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Αυτά, και όχι το θέμα της πίστης ή της θείας χάρης ή το νόημα του παλιού ανατολικού θρύλου που χρησιμοποιεί ο Κ. ως αφετηρία, είναι οι πραγματικές ιδέες που κινούν το δράμα. Περισσότερο αφηρημένο και αποφθεγματικό χαρακτήρα –σε θέματα του χρυσού αιώνα– έχουν τα νεανικά του δράματα: Η πίστη στον σταυρό (1633) και το ωριμότερο που τιτλοφορείται Ο θαυματουργός μάγος (1637). Κατά τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του ο Κ. αφοσιώθηκε σχεδόν αποκλειστικά στα άουτο, μονόπρακτα θρησκευτικά έργα που παίζονταν στη σκηνή κατά τις μεγάλες γιορτές της Θείας Ευχαριστίας. Πρόκειται για αλληγορικές και αφηρημένες συνθέσεις σε στιλ μπαρόκ, πιστές στον συμβολισμό και στην αβελαρδική διδασκαλία της καθολικής θεολογίας. Το έργο του K., που γνώρισε σημαντική επιτυχία όσο ζούσε ο συγγραφέας, έχασε αργότερα μεγάλο μέρος του κύρους του. Επανέκτησε τη φήμη του κατά την εποχή του ρομαντισμού, όταν μεγάλοι συγγραφείς, όπως ο Λέσινγκ, ο Χέρντερ και ο Σλέγκελ, το χρησιμοποίησαν ως υπόδειγμα, το μετέφρασαν και το μιμήθηκαν. Σκηνή από την ιπποτική κωμωδία «Σπίτι με δύο πόρτες δεν μπορείς να το φυλάξεις» του Ισπανού θεατρικού συγγραφέα Πέντρο Καλντερόν ντε λα Μπάρκα (Ολυμπιακό Θεάτρο, Βιντσέντσα).